Laat ons beginnen met het begrip ‘veiligheidscultuur’.

Wat dat betreft bestaan er weinig misverstanden: naar analogie met de alom gekende uitspraak van Deal & Kennedy met betrekking tot bedrijfscultuur (‘The way we do things around here’), kunnen we stellen dat veiligheidscultuur eenvoudigweg kan worden omschreven als ‘de manier waarop uw organisatie omgaat met arbeidsveiligheid’.

Wat maakt een veiligheidscultuur ‘twaalf in een dozijn’ en wat maakt van een veiligheidscultuur een ‘cultuur van wereldklasse’?

Het antwoord is eenvoudig: het aantal hiërarchische niveaus en het aantal medewerkers binnen elk van die niveaus dat de kar trekt. Met ‘de kar trekken’ bedoelen we: veiligheidseigenaarschap tonen op elk moment. Het gaat met andere woorden om het aantal medewerkers, dwars doorheen de organisatie, dat de eigen arbeidsveiligheid en die van alle collega’s, contractoren, leveranciers en/of bezoekers tot de eigen verantwoordelijkheid rekent. En die verantwoordelijkheid dus niet afschuift op ‘de organisatie’.

In dit type van wat men ook wel ‘high reliability’ organisaties noemt…

• beschouwt iedereen veiligheid als een waarde
• is iedereen altijd alert in het verwachten van het onverwachte
• begrijpt iedereen altijd perfect wat van hem/haar verwacht wordt
• staat iedereen altijd open voor nieuwe ideeën
• wil elke medewerker het verschil maken
• geloven de medewerkers dat hun eigen gedrag daarbij maatgevend is
• waken alle medewerkers spontaan over elkaars veiligheid en gezondheid

Leidinggevenden in het bijzonder…

• beperken zich niet tot het managen van de operaties, maar tonen authentiek leiderschap
• zien attitudes en gedragingen van medewerkers als een reflectie van hun eigen leiderschap

Was het maar waar… Met dergelijke ondoordachte uitspraken gaan directieleden en/of hogere leidinggevenden totaal voorbij aan de eigenheden van het menselijk brein en aan de manier waarop gedrag tot stand komt.

Waarom is dit zo?

Meestal gaat men onbewust uit van de klassieke maar grotendeels achterhaalde gedragstheorie die stelt dat medewerkers op de werkvloer een bewuste en doordachte afweging maken tussen de voor- en nadelen eigen aan een bepaald gedrag en op basis van deze positieve of negatieve balans hun gedragskeuze maken. Bovendien veronderstelt men daarbij dat deze keuzes, al of niet geformaliseerd in een of andere procedure of werkinstructie, naadloos worden omgezet in waarneembaar veiligheidsgedrag.

Indien dit werkelijk het geval was, zou dat betekenen dat elke medewerker binnen de organisatie voor al zijn gedragsbeslissingen continu beroep zou doen op het energieverslindende cognitieve deel van zijn of haar brein. Iets waartoe geen enkel mens in staat is. Het meest actuele wetenschappelijk onderzoek stelt immers dat 95 procent van het menselijk gedrag volautomatisch wordt aangestuurd door het ‘low energy consuming’ emotionele deel van het brein (o.a. Kahneman, Thaler, Cialdinni).