Hoe komt het dat de ene zo strikt in de leer is, terwijl een ander dan weer de opgelegde maatregelen vrolijk aan zijn laars lapt en met het grootste plezier naar de Raad van State zou trekken om diezelfde maatregelen met alle middelen aan te vechten?

Om dit te begrijpen is het HBDI®-denkvoorkeurenmodel van N. Herrmann een handig hulpmiddel. Ontleend aan de werking van menselijk brein, onderscheidt dat model vier denkvoorkeuren. Elk van deze denkvoorkeuren krijgt voor de eenvoud van de communicatie een kleur toegewezen. Twee denkvoorkeuren staan in dit model diametraal tegenover elkaar: het zogenaamde groene versus het gele denken.

Het groene denken kenmerkt zich vooral door indicatoren als zorgvuldig, betrouwbaar, gedisciplineerd en gedetailleerd. Bijkomende kenmerken zijn de hang naar het status quo en een uitgesproken gevoeligheid voor verlies; door onder meer Kahneman en Baumeister beschreven als ‘loss aversion’. Een woordje uitleg is hier op zijn plaats.

Loss aversion: 

Mensen hebben een onbewuste neiging om meer belang te hechten aan een dreigend verlies dan aan een potentiële winst. Ze zijn zelfs dubbel zo gemotiveerd om verlies te vermijden dan om winst te pakken. Mensen met een ‘groene dominantie’ zijn gevoelig voor ‘loss-framing’. Bij loss-framing legt men de nadruk op het verlies dat het ongewenste gedrag met zich meebrengt. In dit geval het verlies van werk, gezondheid of dierbaren in de eigen omgeving. Een rigoureus respecteren van opgelegde maatregelen is voor ‘groene denkvoorkeuren’ dan ook de evidentie zelve.

Het gele denken daarentegen kenmerkt zich door indicatoren als avontuurlijk, experimenteel, impulsief tot zelfs onbesuisd. Een bijkomend kenmerk van deze denkvoorkeur is daarenboven een sterke behoefte aan autonomie. Ook hier past een korte toelichting.

Autonomiebehoefte [zelfdeterminatie]

Mensen hebben de onbewuste behoefte om zelf beslissingen te nemen; wanneer ze voelen dat ze worden beïnvloed en hun keuzevrijheid wordt beperkt, kan dit tot weerstand leiden.

De zelfdeterminatie theorie stelt dat mensen – naast hun fysieke behoeften – ook drie essentiële psychologische basisbehoeften hebben: de behoefte aan Autonomie, Betrokkenheid en Competentie (ABC). Wanneer deze behoeften vervuld zijn, zijn mensen kwalitatief goed gemotiveerd, voelen ze zich goed in hun vel en presteren ze beter.

De behoefte aan autonomie draait om de wens van mensen om zich psychologisch vrij te voelen in hun denken en handelen. Niemand wil dingen tegen zijn zin doen. Mensen kunnen zich autonoom voelen als ze zelf hun activiteiten kunnen kiezen, maar ook wanneer ze de waarde inzien van een opgelegde maatregel. [Trougakos, Hideg, Cheng, & Beal, 2013].

Interessant om hierbij te vermelden is dat zowel de ‘loss aversion’ als de ‘autonomiebehoefte’ thuishoren in het rijtje van onbewuste keuzeprocessen. Met andere woorden: in veel gevallen zijn mensen zich niet bewust van de redenen waarom precies ze de opgelegde maatregelen rigoureus volgen, dan wel de drang hebben om er dapper hun laars aan te vegen. Een ding staat vast: beide groepen zien elkaar dikwijls als wereldvreemd, dom, naief of onverantwoord. Want wat afwijkt van de eigen norm is per definitie ‘fout’. Heel wat mensen zien zichzelf nu eenmaal  als maatstaf van het universum.

In ons boek ‘Veiligheidscultuur 4.0 – de nieuwe werkelijkheid’ beschrijven we niet minder dan zeven onbewuste keuzeprocessen die veiligheidsgedrag van mensen wetenschappelijk onderbouwen en toelichten. Ze maken deel uit van vijf clusters van gedragsinvloeden, samengebacht in het StepStones for Safety® 5I gedrags-beïnvloedingsmodel.